Zoals de naam al doet vermoeden, houdt de koolwitjevlinder van koolsoorten. De rupsen eten de bladeren en hoofden van de planten kaal, daarom wordt de vlinder in de moestuin als plaag behandeld. Hij kan al in april worden ontdekt en is gemakkelijk te herkennen aan zijn witte vleugels.
- De koolwitje legt het liefst zijn eieren op koolplanten en andere kruisbloemige planten. Oost-Indische kers worden ook bedreigd.
- De rupsen eten zowel de bladeren als de eigenlijke planten en veroorzaken grote schade.
- De meest effectieve aanpak is gerichte preventie, bijvoorbeeld door middel van gewasbeschermingsnetten en het regelmatig verzamelen van eieren en rupsen.
- Zelfs sterk geurende planten, geplant in gemengde culturen tussen bedreigde planten, weerhouden de vlinder ervan eieren te leggen.
Identificeer koolwitje vlinder
Er bestaat niet zoiets als “de” koolwitjevlinder, omdat er twee verschillende soorten zijn uit de witte vlinderfamilie (Latijnse Pieridae). De grote koolwitjevlinder (lat. Pieris brassicae) heeft een witachtig gele kleur en legt zijn eieren doorgaans in groepen van maximaal 200. De geelgroene en zwartgevlekte rupsen kunnen tot vijf centimeter lang worden. De kleine koolwitjevlinder (lat. Pieris rapae) is niet noodzakelijkerwijs kleiner dan zijn "grotere" familielid, maar kan zich ervan onderscheiden door een aantal andere kenmerken. Deze soort legt zijn eieren individueel en de lichtgroene rupsen, tot 3,5 centimeter lang, blijven wat kleiner.
In dit artikel lees je hoe je de twee soorten koolwitjes kunt herkennen en onderscheiden. Ook geven wij u informatie over de levensstijl van de vlinders, omdat kennis hiervan en de daaruit voortvloeiende preventie de beste bescherming is voor uw koolplanten. Actief moet je uiterlijk zijn als je in het voorjaar de eerste vlinders door de tuin ziet zoemen. Dan duurt het niet lang voordat het wemelt van de vraatzuchtige rupsen en de eerste schade door het eten zichtbaar wordt.
Kleine of grote koolwitje? Overeenkomsten en verschillen
De kleine koolwitjevlinder komt iets vaker voor dan de grote koolwitjevlinder
De verschillen tussen het grote en kleine koolwitje zijn niet bijzonder groot, vooral omdat ze dezelfde waardplanten bezetten, dezelfde schade aanrichten en ook op dezelfde manier worden bestreden. De kleine koolwitjevlinder komt slechts iets vaker voor, omdat deze minder gespecialiseerd is en daardoor een groter aanbod aan voedselplanten tot zijn beschikking heeft. In het volgende overzicht zie je hoe je onderscheid kunt maken tussen de twee soorten koolwitje.
| Kleine koolwitte vlinder | Grote koolwitje vlinder | |
|---|---|---|
| Wetenschappelijke naam | Pieris rapae | Pieris brassicae |
| Vleugelwijdte | 40 tot 50 millimeter | 50 tot 60 millimeter |
| Kleuren – Vlinder | wit met donkergrijze randen, een of twee grijze vlekken op de voorvleugels, een grijze vlek op de achtervleugels | Vergelijkbaar, maar grotere vleugelvlekken en meer uitgesproken donkere bestuiving |
| Kleuren – rupsen | licht tot dofgroen, gelige strepen op zijkanten en achterkant, kort haar, tot ongeveer drie centimeter lang | geelgroen met zwarte vlekken, tot ongeveer vijf centimeter lang |
| Voorvallen | Duitsland-breed | Duitsland-breed |
| Verspreiding | Europa, Noord-Afrika | Europa, Noord-Afrika |
| Vluchttijden | Maart tot november, maximaal vier generaties | Maart tot eind oktober, 2 tot 3 generaties |
| Voedselplanten – vlinders | Echte geneeskrachtige valeriaan, vlindersering, schuimkruid, distels, kattenkruid | Echte geneeskrachtige valeriaan, vlindersering, schuimkruid, distels, kattenkruid |
| Voedselplanten – rupsen | voornamelijk alle soorten kool en andere kruisbloemige planten, Oost-Indische kers | voornamelijk alle soorten kool en andere kruisbloemige planten, Oost-Indische kers |
Levenscyclus
Afhankelijk van het weer beginnen de eerste koolwitjesvlinders in maart te vliegen. De kleine koolwitje legt zijn eieren voor het eerst in april en de soort legt in juli opnieuw eieren. Als de voedselvoorraad voldoende is en het weer (warm en droog) geschikt is, leggen de vrouwtjesvlinders nog een of twee legsels. De grote koolwitje legt haar eieren meestal tussen mei en juni. Deze soort legt grotere legsels, maar minder vaak.
De rupsen komen ongeveer drie tot vier weken na het leggen van hun eieren uit en beginnen onmiddellijk te eten. Terwijl de rupsen van de grote koolwitjevlinder vooral de bladeren eten, knagen die van de kleine koolwitjevlinder zich ook een weg naar het binnenste, het zogenaamde hart, van de koolfamilie. De dieren laten talloze sporen van uitwerpselen achter, waardoor de planten gaan rotten en dus oneetbaar worden. Na nog eens vier weken verpoppen de rupsen en verschijnen al snel als vlinders. De grootste schade wordt meestal veroorzaakt in de maanden juni en juli.
kwaadaardige afbeelding
Eieren en rupsen van de twee soorten koolwitje zijn vrij gemakkelijk te herkennen; vooral de eerstgenoemde kun je afzonderlijk (klein koolwitje) of in grotere groepen (groter koolwitje) aan de onderkant van de bladeren vinden. Onmiddellijk na het uitkomen beginnen de rupsen met hun voedingsactiviteit, waarbij ze voornamelijk de bladeren eten:
- Kaalheid op de bladeren
- alleen het bladskelet blijft over
- de echte kool wordt ook gegeten
- de rupsen van de kleine koolwitjevlinder eten zich een weg naar binnen
- Rupsen en eieren zijn duidelijk te zien op de planten
- talrijke groenachtige sporen van uitwerpselen
Koolwitrupsen zijn zeer vraatzuchtig en kunnen binnen zeer korte tijd de gehele kooloogst vernietigen.
Excursus
Dit ongedierte komt ook voor op kool
Het zijn niet alleen de twee soorten koolwitje die graag kool en aanverwante planten eten. De volgende soorten vlinders kunnen ook worden geclassificeerd als typisch koolongedierte: koolmot of koolmot (lat. Plutella xylostella, rupsen tot negen millimeter lang, groen lichaam, bruine kop), gamma-uil (lat. Autographa gamma, mot, rupsen bruin tot groenig van kleur met lichtgele strepen en koolboorder (Latijn: Evergestis forficalis, rupsen zijn klein en groen). De genoemde soorten komen ook wijdverspreid voor.
Hoe koolwitje vlinder voorkomen
Beschermende netten zorgen ervoor dat de vlinder zijn eieren niet op de plant legt
Je hebt de grootste kans om schade door rupsen aan koolplanten en andere kruisbloemige planten te voorkomen door gerichte preventie. Dit omvat voornamelijk de volgende maatregelen:
- Controleer vanaf april regelmatig bedreigde planten op eieren en rupsen
- Eieren verwijderen, rupsen verzamelen
- Vernietig rupsen of laat ze vrij op een geschiktere locatie
- bedek bedreigde planten met gewasbeschermingsnetten
- (alternatief) plaats tomatenplanten en andere sterk geurende planten tussen kool
- zijn bijvoorbeeld geschikt: B. veel kruiden zoals tijm, pepermunt, salie, anijs of bijvoet
- zeer goed als bedrand, bijvoorbeeld
- plantenbedden met gemengde gewassen
Houd uw tuin goed in de gaten, vooral tussen april en juli, en controleer koolplanten vaker als u witte vlinders opmerkt. Zoek vooral aan de onderkant van de bladeren naar klauwen en rupsen en verwijder beide.
Tip
Overigens kan het leggen van eieren soms worden voorkomen door de koolbladeren met steenpoeder te bestrooien. Deze maatregel moet u echter regelmatig herhalen, vooral na een regenbui, omdat het steenstof door wind en water weer wordt verwijderd.
Gewasbeschermingsnetten
Nog voordat de eerste koolwitjes vliegen, moet je de bedden met de koolplanten (en natuurlijk met andere bedreigde planten) afdekken met zogenaamde culturele beschermingsnetten. Deze bieden niet alleen een kosteneffectieve en effectieve bescherming tegen koolwitjevlinders, maar ook tegen tal van andere tuinplagen. De netten blijven de hele teeltperiode op de bedden liggen, al moet je er altijd voor zorgen dat er voldoende ruimte onder de afdekking is; vooral koolplanten worden behoorlijk hoog.
De belangrijkste informatie voor het succesvolle gebruik van culturele beschermingsnetten:
- Gebruik indien mogelijk fijnmazige netten – met een maximale diameter van twee millimeter
- gebruik intacte netten, mogen geen gaten hebben
- Draai onmiddellijk na het planten of zaaien
- d. H. indien mogelijk al in april
- Vermijd mazen in de wet, dus begraaf de netranden in de grond
- en verzwaar het ook met stenen
Helaas vinden sommige vindingrijke koolwitjes soms nog steeds een maas in de wet, hoe goed deze ook verborgen is. Daarom moet u bedekte planten ook regelmatig controleren en indien nodig verzamelen.
Gemengde teelt en vruchtwisseling
Een van de beste manieren om koolwitjevlinders weg te houden, misschien niet per se, maar om de schade zo klein mogelijk te houden, is gemengde gewassen. Dit betekent dat je verschillende groenten en kruiden in één bed plant in plaats van een hele oppervlakte vol kool- en andere kruisbloemige planten. Sterk geurende planten zoalszijn bijzonder geschikt in combinatie met kool
- Tomaten
- Selderij
- Uien
- Prei/Prei
- Tagetes
- Tijm
- Sage
- Rozemarijn
- Basilicum
- Koriander
- of bijvoet
voor socialisatie. Koolwitjevlinders zijn (hopelijk) in de war door de verschillende geur en vinden de koolplanten er niet tussen. Liguster, vlierbes en boerenwormkruid zijn ook zeer geschikt voor defensieve doeleinden.
Als het gaat om vruchtwisseling, is het belangrijk op te merken dat kruisbloemige planten niet elk jaar op hetzelfde bed worden gekweekt. In plaats daarvan moet u de gebieden veranderen en pas na vier jaar terugkeren naar dit bed met kool en dergelijke. Goede eerdere gewassen voor koolrabi, bloemkool, broccoli, etc. zijn erwten, bonen, suikermaïs en selderij. Om de populatie koolwitjes volgend jaar zoveel mogelijk te beperken is vruchtwisseling belangrijk; de poppen overwinteren graag in de buurt van voormalige koolplantages.
Deze video laat zien hoe effectief een gemengde cultuur met tomaten kan zijn, of soms ook niet.
Tomaten gegen Kohlweißling und weiße Fliege
Koolwitte vlinders bedriegen
Koolwitvlinders kunnen zogenaamd worden verhinderd om hun eieren op koolplanten te leggen met een simpele truc: plaats simpelweg grotere, witte eierschalen tussen en op de bedreigde planten. De vrouwelijke koolwitjevlinder die op zoek is naar een geschikte plek om te leggen, denkt nu dat andere leden van haar soort hier hun eieren zouden leggen en zoekt daarom een andere plek. Of deze methode nu werkt of niet, u kunt het uitproberen. U zult de eierschalen echter waarschijnlijk regelmatig moeten bijvullen, aangezien de vlinders tot de herfst vliegen en dan eieren leggen.
Mulchen tegen de koolwitjevlinder
Sommige tuinders beweren dat koolwitjevlinders kunnen worden afgeschrikt van het leggen van eieren met behulp van sterk ruikende of giftige mulchmaterialen. Hiervoor kunt u verse tomatenscheuten gebruiken, die u eenvoudig tussen de koolplanten plaatst, of afsnijdsels van ligusterhagen. Dit zou vooral moeten helpen tegen de tweede generatie van de vlinder, die rond half juli vliegt. Op dit moment moet ook de haag worden gesnoeid. Plaats eenvoudig het gemaaid gras als mulch tussen de bedreigde koolplanten en laat het daar rotten.
Bestrijd koolwitje vlinder effectief
De meest effectieve manier is om de koolwitjevlinder te verzamelen
Soms helpen alle voorzorgsmaatregelen echter niet en moet je de bestaande rupsen bestrijden. Het is belangrijk om de dieren onmiddellijk na ontdekking op te halen en anders passende tegenmaatregelen te nemen. Als je even afwacht, zal de vlinderpopulatie en daarmee het aantal vraatzuchtige rupsen snel toenemen. Koolwitjevlinders doorlopen in één groeiseizoen ongeveer twee tot vier generaties en planten zich daardoor zeer snel voort. Dit moet worden voorkomen.
Zijn er effectieve huismiddeltjes?
Afgezien van de reeds beschreven opties, zijn er geen echt effectieve huismiddeltjes om de koolwitjevlinder te bestrijden. Alleen een mest gemaakt van boerenwormkruid of alsem, gebruikt als spray, heeft een bepaald effect. Deze producten zijn echter ook preventiever omdat ze reeds aanwezige eieren of rupsen niet doden of verdrijven. Injecteer de gefermenteerde bouillon indien mogelijk al in het voorjaar en herhaal de toepassing met regelmatige tussenpozen tot juli.
Tip
De veelzijdige brandnetelmest helpt meestal tegen vrijwel elk probleem in de tuin. Helaas geldt dit niet voor de koolwitjevlinder, omdat deze eerder door het brouwsel wordt aangetrokken. Daarom helpt brandnetelmest niet tegen de plaag en moet je een andere controlemaatregel vinden.
Biologische controlemethoden
Gartentipp Mai 0504 Kohlweissling sicher abwehren
Het is echter veel effectiever om te vertrouwen op natuurlijke vijanden. De typische nuttige insecten zoals zangvogels en spitsmuizen zijn echter niet zo dol op koolwitje-rupsen; ze smaken simpelweg niet lekker. In plaats daarvan moet u vertrouwen op sluipwespen van de soort Cotesia glomerata of Trichogramma brassicae, die vaak worden gebruikt in de biologische landbouw. Deze soorten parasiteren diverse vlinderrupsen, waaronder die van het koolwitje. Dit betekent dat de sluipwespen hun eieren op de rupsen leggen. Nadat de larven uitkomen, dienen de rupsen als voedsel voor hen.
Verschillende grond- en roofkevers eten ook graag vlinderrupsen. Zorg daarom voor geschikte schuilplaatsen in de tuin. Deze voelen zich prettig onder bodembedekkers, maar ook in stapels dood hout, bladeren en stenen. Een slim opgezet insectenhotel en talrijke schermbloemige planten trekken andere nuttige insecten aan, die niet alleen de koolwitjevlinders maar ook ander ongedierte onder controle houden.
Excursus
Is de koolwitjevlinder giftig?
In de loop van de evolutie hebben koolplanten een in principe perfecte verdedigingsstrategie tegen ongedierte ontwikkeld: de mosterdolieglycosiden in de planten en bepaalde enzymen vormen samen voor veel levende wezens giftige afbraakproducten in het lichaam, en dat is de reden waarom zulke goedbewapende planten eten ze niet. Sommige dieren hebben zich echter aangepast, ze hebben geen last van deze afbraakproducten en ze zijn immuun.
Dit plantengif werkt niet op mensen en ook niet op sommige vlinders, zoals de kleine en grote koolwitjevlinder. Integendeel: door het eten van kool hopen de plantengifstoffen zich op in de lichamen van de rupsen, waardoor ze beschermd worden tegen roofdieren zoals vogels. De gevederde nuttige insecten eten geen koolwitje-rupsen of volwassen koolwitje-vlinders, omdat deze waarschijnlijk zwaar op hun maag zouden liggen.
Handen af: chemische bestrijdingsmiddelen
“Gif vernietigt het ecologische evenwicht in de tuin en heeft onaangename gevolgen.”
Hoewel sommige chemische middelen die effectief zijn tegen koolwitjevlinders zijn goedgekeurd voor gebruik in de moestuin, kan geen van deze met een goed geweten worden aanbevolen. Velen van hen bestrijden niet alleen ongedierte, maar ook belangrijke nuttige insecten. Dit geldt vooral voor insecticiden die de werkzame stof azadirachtine bevatten, die wordt verkregen uit de neemboom. Anderen zijn gebaseerd op het effect van cyhalotrin, dat op zijn beurt ook bijen doodt.
Door een dergelijk product te gebruiken, bestrijdt u misschien de koolwitjes en hun rupsen, maar zorgt u er tegelijkertijd ook voor dat de nuttige insecten afsterven en zo het biologische evenwicht verstoort. Hierdoor zijn er geen nuttige insecten aanwezig, waardoor ander ongedierte de kans krijgt zich te verspreiden. Als je dit weer tegengaat met een chemisch middel, ontstaat er een giftige vicieuze cirkel. Daarom: Het is beter om te vertrouwen op gerichte preventie en effectieve (niet-toxische) biologische methoden.
Veelgestelde vragen
Zijn er andere kleine witte vlinders dan het koolwitje?
De karstwitte vlinder lijkt erg op de koolwitjevlinder
Naast de grote en kleine koolwitjevlinder zijn er in Duitsland nog andere witte vlindersoorten, waarvan sommige behoorlijk op elkaar lijken en daarom gemakkelijk met elkaar kunnen worden verward. Dit geldt vooral voor de zeer kleine karstwitte vlinder (lat. Pieris mannii), die een spanwijdte heeft van tussen de 40 en 46 millimeter, maar voornamelijk inheems is in Zuid-Europa tot Zuidwest-Duitsland.
Een naaste verwant is ook de groengeaderde witte vlinder of koolzaadwitte vlinder (lat. Pieris napi), die iets groter is met een spanwijdte van ongeveer 50 millimeter en zich voornamelijk voedt met koolzaadplanten. Minder bekend is dat ook soorten als de opvallende aurora-vlinder (Latijn: Anthocharis cardamines), de zeldzame postilion (Latijn: Colias croceus) en de meer algemene zwavelvlinder (Latijn: Gonepteryx rhamni) tot de familie van de witte vlinders behoren (Latijn: Pieridae).
Hoe oud wordt een koolwitjevlinder?
Koolwitjes leven maar kort: het rupsstadium duurt ongeveer vier weken, waarna de dieren verpoppen. De laatste generatie van ieder jaar overwintert zelfs als pop en komt pas in het daaropvolgende voorjaar als volwaardige vlinder uit de cocon. De volwassen vlinders hebben dan een levensverwachting van ongeveer twee maanden.
Hoe overwinteren koolwitjesvlinders?
Volwassen koolwitjevlinders overwinteren helemaal niet, maar sterven uiterlijk in de herfst af. Alleen de laatste generatie rupsen, die zich in de late zomer of herfst verpoppen, overleeft het koude seizoen als pop en komt pas in het volgende voorjaar uit de cocon tevoorschijn. Deze jonge vlinders vestigen uiteindelijk de nieuwe generaties en beginnen al heel vroeg in het jaar - vanaf april of mei - eieren te leggen. De overwinteringsplaatsen bevinden zich vaak op beschutte plaatsen, één tot drie meter boven de grond, waarbij vooral hekken en muren populair zijn.
Is de koolwitjevlinder ook giftig voor de mens?
In feite zijn zowel de rupsen als de volwassen vlinders niet bijzonder populair bij vogels. Omdat de dieren zich voeden met koolplanten en daardoor grote hoeveelheden mosterdolie in hun lichaam opslaan, zijn ze simpelweg niet erg smakelijk voor vogels en andere potentiële roofdieren. Voor ons mensen zijn rupsen en vlinders echter op geen enkele manier giftig; we houden immers ook van koolsoorten en hun scherpe mosterdolie.
Tip
Af en toe wordt geadviseerd om aanwezige kippen gewoon in de tuin te laten rondrennen. Dit raden wij ten zeerste af, omdat het pluimvee weliswaar graag rupsen eet, maar ook graag aan de bedden krabt en ook graag kruiden en groenten eet.
