De rupsen van de eikenprocessierups lijken eigenlijk vrij onschuldig. Maar de indruk is zeer bedrieglijk: niet alleen kunnen de giftige brandharen van de dieren een ernstige allergische reactie veroorzaken bij mens en dier, de rupsen bedreigen door hun grootschalige verschijning de laatste jaren ook eiken en andere bomen.
Waarom is de eikenprocessierups zo gevaarlijk voor de mens?
Eikenprocessierups kunnen bij mensen ernstige huiduitslag veroorzaken. Het zijn niet alleen dorpelingen wier huizen in de buurt van bossen staan die bijzonder getroffen worden. Andere groepen mensen en mensen die vaak op bepaalde plaatsen verblijven, lopen ook gevaar:
| Getroffen locaties en gebieden | Getroffen groepen mensen |
|---|---|
| Kleuterscholen, scholen en speeltuinen | Kinderen en volwassenen in geschikte faciliteiten |
| Sportvelden en andere buitensportfaciliteiten, buitenzwembaden, campings | Wie op zoek is naar ontspanning, bezoekers van sport- en andere vrijetijdsvoorzieningen |
| Parken en andere openbare groene ruimten, bosrijke begraafplaatsen | Wie op zoek is naar ontspanning, wandelaars, wandelaars, bewoners |
| bosrijke recreatiegebieden | Werknemers en werknemers in tuin- en landschapsarchitectuur, van parken en begraafplaatsautoriteiten, wegenonderhoudsafdelingen, bosbouwarbeiders, bouwvakkers, enz. |
| Wegen, snelwegen en rustplaatsen, parkeerplaatsen (door straatbomen en lanen) | Automobilisten, fietsers, voetgangers |
In de volgende video wordt heel goed uitgelegd en weergegeven wat de stekende haren van de eikenprocessierups met de mens kunnen doen:
Symptomen lijken op die van een allergie
De symptomen, die veel lijken op een allergische reactie, treden op na contact met de giftige brandharen van de rups. Je hoeft het dier niet eens direct te hebben aangeraakt, want de gemakkelijk afbrekende haren zweven ook in de lucht - vooral op winderige dagen. De haren bevatten een contactgif, wat bij mens en dier tot de volgende symptomen kan leiden:
- ernstige jeuk
- rode huid
- Vorming van kwaddels, knobbeltjes en pusblaasjes
- Conjunctivitis wanneer de haartjes in contact komen met de ogen
- Ontsteking van de luchtwegen als de haren worden ingeademd
In ernstige gevallen kan ook acute kortademigheid optreden. In dat geval moet u zeker een spoedarts bellen! Als je niet één keer maar vaker met de eikenprocessierups in aanraking komt, kan er een heuse allergie ontstaan.
De symptomen verschijnen doorgaans pas een paar uur na contact met de giftige haren, dus veel mensen leggen in eerste instantie geen verband tussen hun ongemak, de uitslag en de boswandeling van gisteren.
Wanneer moet je naar een dokter?
Ga zeker naar je huisarts of dermatoloog en laat hem antihistaminica en ontstekingsremmende crèmes voorschrijven om de vaak zeer ernstige jeuk te bestrijden. Bij conjunctivitis en kortademigheid is zo snel mogelijk verdere medicatie nodig om ergere gevolgen en ontstekingen te voorkomen.
De rups aangeraakt? Dit is wat je nu moet doen
Als u in een besmet gebied heeft gereisd of zelfs maar een rups of web heeft aangeraakt, kunt u de slechte gevolgen verzachten door de volgende maatregelen te nemen:
- gedragen kleding uittrekken en wassen op 60 graden Celsius
- onmiddellijk douchen, schuimen en huid en haar meerdere keren afspoelen
- spoel vooral je ogen, neus en mond met schoon water
- Vraag advies aan de apotheek en haal uit voorzorg een antihistaminische zalf
Dan is het afwachten, want de eerste symptomen verschijnen pas na een paar uur of zelfs de volgende ochtend. Bij een ernstige reactie kunnen deze ook gepaard gaan met koorts, duizeligheid en vermoeidheid.
Preventie en verdediging
Iedereen die een besmetting met eikenprocessierups ontdekt, moet indien mogelijk afstand houden
Natuurlijk is het het beste als er geen nauw contact is met de eikenprocessierups en dus geen gezondheidsproblemen. Hoe te voorkomen:
- Raak onder geen enkele omstandigheid rupsen en vliezen aan
- houd in plaats daarvan afstand en ga niet in de buurt op de grond zitten
- Als er besmette gebieden bekend zijn: betreed deze niet
- de fijne haartjes vliegen ook rond in de lucht
- Bescherm tijdens een boswandeling de onbedekte delen van uw lichaam (armen en benen, nek, nek) met geschikte kleding
- Besmette gebieden mogen alleen worden betreden als dit absoluut noodzakelijk is en met volledig beschermende kleding (bijvoorbeeld om professionele redenen)
Eikenprocessiermot in de tuin
Als u de rupsen en hun webnest in uw tuin heeft gevonden, mag u ze in geen geval zelf verwijderen! Huur in plaats daarvan een ongediertebestrijder of een ervaren boomverzorger in. Besproei de rupsnesten niet met een waterstraal en steek ze niet in de vlam: hierdoor komen de fijne, giftige haartjes in beweging en verspreiden ze zich over het gebied.
Bestrijding van eikenprocessierups
Ga de strijd tegen de eikenprocessierups in geen geval zelf aan, maar laat dit liever over aan getrainde professionals. In bevolkte gebieden verschijnen deze in de regel zeer snel, maar in het bos zijn controlemaatregelen alleen nodig als er sprake is van een ernstige plaag.
Rupsen gevonden? U kunt uw vondst hier melden
Vanwege het hoge gezondheidsrisico voor mens, dier en natuur geldt er een meldingsplicht als u eikenprocessierupsen of een webnest heeft ontdekt. De gemeenten proberen de plaag te doden door middel van bijvoorbeeld stofzuigen, verbranden of door insecticiden toe te passen, zo mogelijk nog voordat de rupsen in het derde stadium zich ontwikkelen. In geval van ontdekking kunt u contact opnemen met de verantwoordelijke dienst voor gezondheidszorg of openbare orde.
Veel regio's en steden in Noordrijn-Westfalen zijn dit jaar zwaar besmet met de eikenprocessiermot - inclusief Münster. In de wijk Hiltrup zijn vanochtend de rupsen en vliezen opgezogen. ??
Een bericht gedeeld door Wochenblatt.com (@wochenblatt_com) op 12 juni 2019 om 6:55 uur PDT
Natuurlijke vijanden
Gelukkig heeft de eikenprocessierups veel natuurlijke vijanden die immuun zijn voor het gif en in plaats daarvan graag de rupsen opeten. Vogelsoorten zoals de koekoek en de opvallend gekleurde wielewaal zijn inbegrepen, evenals deze parasieten en roofkevers:
- Bugs
- Rups vliegt
- Sluiswespen
- Grote en kleine poppenrover
De natuurlijke vijanden kunnen de populatie echter niet alleen bestrijden als ze in grote aantallen voorkomen, vooral omdat slechts enkele vogelsoorten de giftige rupsen durven aan te vallen. Het plaatsen van deze dieren in de tuin helpt echter om eventuele plagen te voorkomen of op afstand te houden.
Controlemethoden
Om de eikenprocessierups te bestrijden, gebruiken professionals verschillende methoden, waarvan sommige controversieel zijn, vooral onder milieubeschermingsorganisaties.
Mechanisch en thermisch
Er zijn drie verschillende mechanische of thermische methoden om de rups te bestrijden, die allemaal vanaf eind mei worden gebruikt:
| Procedure | Implementatie | Pro | Contra |
|---|---|---|---|
| Zuig | Zuigzuigen van rupsen, vliezen en hun inhoud met behulp van speciale apparaten | residuvrij, zacht voor de omringende natuur | omslachtig, niet erg geschikt voor massale plagen |
| Afbranden | De rupsen en webnesten afbranden met een gasbrander | volledige vernietiging van organisch materiaal | De giftige haren omwoelen, de boom beschadigen, brandgevaar |
| Verzamel | De webnesten met geschikte voorbereidingen aan elkaar lijmen en vervolgens verwijderen | residuvrij, zacht voor de omringende natuur | onhandig, niet erg geschikt voor massale plagen, gevaar voor degenen die het werk uitvoeren |
Het resulterende biologische afval wordt beschouwd als corrosief bedrijfsafval en wordt volledig verwijderd in een speciale verbrandingsinstallatie.
Chemisch en biologisch
Veel gemeenten bestrijden het massale voorkomen van de eikenprocessierups door het toepassen van chemische bestrijdingsmiddelen of een spuitmengsel verrijkt met de bacterie Bacillus thuringiensis, die met helikopters worden gespoten op grote percelen of op individuele bomen op de bladeren van bomen die besmet of bedreigd met besmetting. Deze methoden zijn effectief, maar brengen ook enorme risico's voor het milieu met zich mee. Niet alleen de rupsen van de eikenprocessierups, maar ook andere vlinderrupsen en broedvogels sterven eraan – dit laatste niet alleen door de gifstoffen, maar vooral door het daaropvolgende gebrek aan voedsel. Milieuorganisaties pleiten daarom voor zachtere methoden zoals afzuiging.
Kenmerken
De eikenprocessierups (lat. Thaumetopoea processionea) is een nachtvlinder uit de familie van de tandmotten (lat. Notodontidae). De volwassen vlinder is vrij onopvallend, maar kan gemakkelijk worden herkend aan de volgende kenmerken:
| Lichaamskenmerken/geslacht | Mannetje vlinder | Vrouwelijke vlinder |
|---|---|---|
| Vleugelwijdte | 25 tot 32 mm | 30 tot 36 mm |
| Voorvleugels kleuren | glanzend asbruin tot bruingrijs met twee donkere, witachtige dwarsbanden | donkerder gekleurd dan het mannetje met weinig tot geen markeringen |
| Kleuring van achtervleugels | geelachtig wit met bruinachtige booglijn en donkere vlek, omzoomd | grijs-wit, gefranjerd |
| Buik | grijs-zwart harig | grijszwart harig, stomp uiteinde |
| Speciale kenmerken | Vleugels kunnen erg donker zijn en zonder markeringen | Vleugels kunnen erg donker zijn en zonder markeringen |
De volwassenen vliegen tussen eind juli en eind augustus. De rupsen zien er daarentegen heel anders uit, afhankelijk van het stadium. Voordat ze verpoppen, doorlopen ze in totaal zes verschillende stadia, maar vanaf het begin hebben ze lange, giftige haren die gemakkelijk breken. De dieren komen tussen april en begin mei uit en migreren elke avond naar de boomtoppen om zich 's nachts te voeden. Er kunnen hele processies tot tien meter lang – vandaar de Duitse naam – worden gevormd met maximaal 30 dieren naast elkaar.
Excursus
Verwarringsgevaar met de onschadelijke webmot
De witte vliezen van de eikenprocessiermot, die vaak op boomstammen of in de vorken van takken voorkomen, lijken op de witte nesten van de verschillende webmotten. Deze zijn echter, in tegenstelling tot de eikenprocessierups, volkomen onschadelijk. Je herkent een webmottennest aan deze kenmerken:
- Verspreiding: Het web bedekt hele bomen en struiken
- Voorkeursbomen: vogelkersen, wilgen, populieren, meidoorns, populieren, soms fruitbomen
- Uiterlijk van de rupsen: geelachtig met zwarte stippen, volledig haarloos
- Gevaar: geïnfecteerde bomen ontkiemen in dezelfde zomer opnieuw door snelle verpopping
De nesten van de eikenprocessiermot zijn daarentegen lokaal beperkt tot de stam van de aangetaste boom, en meestal worden ook andere boomsoorten aangetast dan die van de webmotten.
Verspreiding en leefgebied
Klimaatverandering is verantwoordelijk voor de enorme verspreiding van de eikenprocessierups. Oorspronkelijk afkomstig uit Zuid-Europa, hebben de gevaarlijke rupsen nu Noord-Duitsland bereikt.
De eikenprocessierups komt oorspronkelijk voor op het Iberisch schiereiland, dat wil zeggen in Spanje en Portugal, vanwaar hij tientallen jaren geleden zijn veroveringscampagne door Zuid- en Midden-Europa tot Zuid-Rusland en zelfs Noord-Europa begon. Rupsen en vlinders komen nu zelfs voor in Noord-Duitsland en Zuid-Zweden.
In Duitsland worden alle deelstaten getroffen, maar vooral de beboste laaglandgebieden in Berlijn en Brandenburg, Baden-Württemberg, Beieren, Noord-Rijnland-Westfalen en Saksen-Anh alt worden gekenmerkt door massale incidenten. De dieren geven de voorkeur aan eikenbossen, vooral dennenbossen met eiken en eikenhaagbeukbossen. Maar ze komen ook voor op individuele bomen, bijvoorbeeld in parken, aan bermen of aan laanbomen. De eikenprocessierups geeft de voorkeur aan droge en zonnige locaties.
Biologie en levensstijl
De onopvallende, kleine vlinder zwermt vooral tussen juli en augustus, maar kan ook in september verschijnen. Vervolgens leggen de vrouwtjes binnen een paar dagen tot wel 300 eieren, bij voorkeur op takken in het kruingedeelte van de bomen aan de warme zuidkant. Hier overwintert de zogenaamde eierrups en overleeft met gemak vorst tot min 29 graden Celsius. De eieren, die ongeveer één millimeter groot zijn, worden goed gecamoufleerd door een bruinachtige klierafscheiding.
Uitkomstperiode van de larven
Zodra in april en mei van het volgende jaar de eikenbladeren tevoorschijn komen en de lente warm en droog is, komen de rupsen uit. Deze zijn aanvankelijk bruingeel van kleur, maar naarmate de ontwikkeling vordert, verandert hun kleur naar grijszwart. In totaal voltooien de rupsen van de eikenprocessierups zes verschillende larvale stadia binnen de negen tot twaalf weken tot aan de verpopping.
Jonge rupsen in het eerste en tweede stadium hebben nog geen gevaarlijke brandharen, aangezien deze zich pas in de derde larvale fase ontwikkelen. Vanaf dit punt zijn de rupsen gemakkelijk te herkennen aan de lange rupsharen die in bosjes uitsteken. Deze zijn echter niet giftig voor mens en dier, omdat de eigenlijk giftige brandharen heel kort zijn en slechts 0,1 tot 0,2 millimeter dun. Ze worden alleen afgestoten als ze bedreigd worden. Eén enkele volledig ontwikkelde eikenprocessierups heeft wel een half miljoen van deze giftige brandharen.
Deze rupsen houden van warm en droog! Daarom verspreiden de eikenprocessierups zich momenteel langs vele bosranden, in tuinen en parken in Duitsland. De harige rups ziet er eigenlijk best grappig uit. Maar hun haar is een probleem: het kan de oorzaak zijn van vervelende jeuk, huiduitslag of zelfs hoesten. Dus: Raak de grappige dieren niet aan en houd afstand. Als je ze per ongeluk aanraakt: ga snel douchen en was je haar en kleding! Meer hierover kun je vinden op logo.de en in de logo!show - vandaag om 19:25 uur met @go.to.joe ZDFlogo
Een bericht gedeeld door logo! (@zdflogo) op 5 juli 2019 om 9:11 uur PDT
Nestgebouw
Eindelijk, in juni, bouwen de rupsen van de eikenprocessierups hun typische webnesten. Deze zitten vooral op de stammen van eikenbomen, maar soms ook in de vorken van takken. De dieren hebben de nesten nodig voor hun rui. Na verloop van tijd vullen de rupsnesten zich steeds meer met oude larvenhuiden en uitwerpselen en kunnen uiteindelijk wel anderhalve meter groot worden.
De rupsen blijven daar echter niet permanent, maar migreren in plaats daarvan 's avonds en 's nachts in kolommen in verschillende rijen naar de boomtop, waar ze zich de hele nacht voeden en uiteindelijk bij zonsopgang terugkeren naar hun nesten.
Pupatie
Als de dieren vanaf eind juni/begin juli voldoende gegeten hebben, begint het verpoppingsproces. Dit gebeurt ook in de webnesten en duurt tussen de 20 en 35 dagen. De giftige brandharen van de rupsen blijven echter in de nesten achter, waardoor ze ook na jaren zonder rupsen gevaarlijk kunnen zijn voor mens en dier.
Uitkomsttijd van de vlinders
De volwassen motten van de eikenprocessierups komen uiteindelijk midden augustus uit. De verschillend gekleurde mannelijke en vrouwelijke dieren beginnen onmiddellijk aan hun huwelijksvlucht, aan het einde waarvan de vrouwtjes eindelijk hun eieren leggen. De vlinder zelf heeft slechts een zeer korte levensverwachting en sterft in de herfst.
Achtergrond
Het warme en droge klimaat bevordert het massale voorkomen
De eikenprocessierups heeft een warm en droog klimaat nodig om zich te kunnen ontwikkelen. Daarom verschijnt hij in grote aantallen in jaren met overeenkomstige lentes en zomers, maar ook na daaropvolgende milde winters.
Eikenbomen sterven als gevolg van massale schade door rupsen
Tot ongeveer 30 jaar geleden kwam de eikenprocessierups in Duitsland slechts sporadisch voor. Daarom was de voedingsschade slechts gering en konden de aangetaste bomen zich dankzij hun sterke Sint-Jansscheuten ook goed regenereren. Vanaf de jaren negentig veranderde dit echter, omdat de plaag nu in grote aantallen opdook in jaren met gunstige klimatologische omstandigheden.
Een eenmalige denudatie is eigenlijk niet zo dramatisch voor de bomen in kwestie, omdat ze opnieuw zullen uitlopen. Het wordt echter problematisch als de eikenprocessierups meerdere jaren achter elkaar sterk verschijnt. In dit geval lijdt het vermogen van de bomen om te regenereren, ze worden verzwakt en vatbaar voor andere plagen en ziekten zoals de eikenkever of echte meeldauw. Als gevolg hiervan groeien de aangetaste bomen niet meer of vertonen ze slechts een groeiachterstand, produceren ze geen eikels meer en sterven ze uiteindelijk.
voedselplanten
Zoals de naam al doet vermoeden, voedt de eikenprocessierups zich voornamelijk met eikenbladeren. De plaag is over het algemeen te vinden op alle eikensoorten, ongeacht of het een inheemse winter- of zomereik of de rode eik uit de VS betreft. In uitzonderlijke gevallen worden echter ook andere loofbomen en soms coniferen (zoals dennen) aangevallen.
Veelgestelde vragen
Kan de eikenprocessierups ook gevaarlijk zijn voor huisdieren?
Vooral honden lopen gevaar door de rupsen van de eikenprocessierups, omdat de dieren vrij rondlopen door de struiken en in direct contact komen met de giftige haren. Hoewel het lichaam van de hond grotendeels wordt beschermd door zijn vacht, lopen onbedekte delen van de huid, zoals de snuit en het mondslijmvlies, gevaar - de laatste door het likken van jeukende delen van het lichaam. Hetzelfde geldt ook voor katten. In principe kunnen dezelfde symptomen optreden als bij mensen, en de behandeling is hetzelfde: was uw huisdier grondig (bijvoorbeeld in de badkuip of met de tuinslang, laat hem indien nodig in een meer of beek zwemmen) en zoek een dierenarts.
Er staat een waarschuwingsbord in ons stadspark. Waarom zou je vermijden een gebied te betreden dat besmet is met rupsen?
Deze waarschuwingsborden identificeren gebieden die besmet zijn met eikenprocessierupsen en die, indien mogelijk, niet mogen worden betreden. De reden ligt in de giftige haren van de dieren, die bij wind kilometers door de lucht kunnen vliegen en daardoor ingeademd kunnen worden.
Tip
A altjes van het type Steinernema viltiae zijn ook effectief tegen de eikenprocessierups, zolang ze worden toegepast bij gunstig weer en tijdens het tweede larvale stadium.
