Humus is – zoals elke amateurtuinier weet – iets uiterst waardevols voor de tuin. Maar zelfs sommige deskundige plantenexperts kunnen niet echt antwoorden wat het precies is. Hieronder gaan we dieper in op waar humus van gemaakt is, hoe het ontstaat en wat het in de tuin kan doen.
Wat is humus en welke betekenis heeft het voor de tuingrond?
Humus is het afgebroken deel van organisch materiaal in de aarde, dat bestaat uit plantenresten en dierlijke resten. Het heeft een vruchtbaarheidsbevorderende werking en bevat belangrijke voedingsstoffen zoals stikstof, fosfor en zwavel. Humus verbetert de bodemstructuur en het vasthouden van water in tuingrond.
Wat is humus precies?
Het definiëren van humus is op het eerste gezicht niet moeilijk: het verwijst eigenlijk alleen naar het afgebroken deel van het organische materiaal in de aarde, of datgene wat zich in het proces van ontbinding bevindt. Zijn tegenhanger, of beter gezegd zijn voorloper, is afval – het niet-ontbonden deel. Het resterende deel in minerale grond bestaat uit levende organismen: de biomassa.
Als we echter kijken naar het afbraakproces van organisch materiaal, beginnen de zaken ingewikkeld te worden. Omdat de grens tussen ontleed en niet-ontbonden materiaal zweeft. En dit komt vooral omdat het ontbindingsproces verschillende fasen doorloopt en het exacte ‘tijdstip van overlijden’ van het materiaal niet precies kan worden bepaald.
Tijdens de ontbinding ontstaan twee verschillende soorten humus: voedingshumus en permanente humus. Deze soorten humus verschillen in hun duurzaamheid, die wordt bepaald door de afbreekbaarheid van hun componenten. Voedingshumus bestaat voor de helft uit snel afbreekbare koolhydraten en voor de andere helft uit lignine. Permanente humus daarentegen – wat feitelijk slechts een later stadium van ontbinding is – kan duizenden jaren meegaan als een stabiele organische substantie.
Excursus
Humusgeh alte in de bodem
Het humusgeh alte is meestal vrij laag. Een gemiddelde Midden-Europese bodem (d.w.z. siltige tot zandige of kleiachtige leemgrond) bevat slechts tussen de 1 en 15% daarvan. Een uitzondering vormen veengronden (gedefinieerd als grond met minimaal 30 centimeter veen), waar het humusgeh alte rond de 80% kan liggen. Het grootste deel van de humus bevindt zich in de bovengrond.
Om de werkelijke gemiddelde waarden te illustreren, volgt hier een overzicht van het humusgeh alte in de bodems van Duitsland. Het komt uit de resultaten van een onderzoek van het Federaal Instituut voor Geowetenschappen en Natuurlijke Hulpbronnen als onderdeel van het project “Geh alte aan organische stoffen in de bovengrond in Duitsland”. Tussen 1985 en 2005 zijn ongeveer 9.000 bodemprofielgegevens van de drie meest voorkomende vormen van landgebruik in Duitsland – akkerbouw, bos- en bosbouw en grasland – geëvalueerd.
| Landbouwgrond | Bosbouw/Bosbouw | Grasland | |
|---|---|---|---|
| Humusgeh alte | 1 tot 4% | 2 tot 8% | 4 tot 15% |
Hoe ontstaat humus?
Humus wordt gemaakt van organisch materiaal uit de aarde - wat is dat precies? In de eerste plaats uiteraard niet meer levende planten en plantendelen zoals dood hout, afgevallen bladeren of wortelresten. Maar hieronder vallen ook de resten van dieren, zoals huidbedekkingen, borstelharen of uitwerpselen.
Tijdens de ontbinding doorloopt het organische materiaal verschillende stadia waarin verschillende biochemische reacties en mechanische processen plaatsvinden. Deze fasen zijn als volgt:
1. Voorfase
In de voorfase van de ontbinding reageren alleen de eigen stoffen van het organisme met elkaar, bijvoorbeeld in de vorm van oxidatie of hydrolyse. De celstructuur blijft nog steeds intact, wat betekent dat de uiterlijke vorm behouden blijft.
2. Beginfase
In de beginfase vindt er naast andere biochemische reacties ook mechanische uitloging plaats, bijvoorbeeld van aminozuren en andere zuren. De stoffen die daarbij vrijkomen trekken een groot aantal micro-organismen aan die zich ermee voeden.
3. Verpletterende fase
Wormen en andere insecten breken het organische materiaal af
In de versnipperingsfase wordt het materiaal – geen verrassing – aanzienlijk versnipperd. Namelijk de zogenaamde macrofauna, dat wil zeggen wormen, spinnen, insecten en slakken. Ze eten delen van het materiaal, scheiden het op een andere manier uit en verwerken het in de bodem.
4. Demontage- en conversiefase
Eindelijk worden de fragmenten afgebroken door enzymen. Hierdoor ontstaan uiteindelijk ook anorganische stoffen zoals water of stikstofdioxide. Door dit proces ontstaat uiteindelijk mineraal en moeilijk afbreekbaar materiaal zoals lignine, dat voornamelijk door schimmels wordt afgebroken en omgezet. Deze zogenaamde mineralisatie (aarding) wordt ook wel het klei-humuscomplex genoemd, oftewel de verbinding tussen organische en anorganische fragmenten. Humusstoffen verbinden zich vooral met kleimineralen en zorgen voor de waardevolle kruimelvorming van de humus, waardoor de bodemstructurerende en water- en voedingsstoffenvasthoudende eigenschappen ervan worden gewaarborgd.
Waar wordt humus van gemaakt?
Dat kan niet in algemene termen worden beantwoord. De samenstelling van het organische materiaal dat uiteenv alt in humus is altijd anders - afhankelijk van de planten- en diersoorten waarvan de erfenissen lokaal samenkomen. (en ook hun leeftijd!)
Het type humus wordt voornamelijk gemeten op basis van de stikstof-koolstofverhouding. Stikstof is de waardevolle groeibevorderende component. Daarnaast bevat humus ook fosfor en zwavel, eveneens belangrijke stoffen die de plantengroei bevorderen.
Belang van humus
Humus bevat veel waardevolle voedingsstoffen
Humus heeft vooral een waterbalansregulerend, structuurvormend en vruchtbaarheidsbevorderend belang voor de bodem. Bovenal zijn de daarin aanwezige stoffen stikstof, zwavel en fosfor essentieel voor de plantengroei. Bovendien werkt de kruimelige consistentie van de humus als een sponsachtige structuur, die de bodem effectief helpt omgaan met watertekorten en -overschotten. Hierdoor is het grondwater langer beschikbaar voor de flora en fauna en kunnen overstromingen goed worden opgevangen.
De poreuze structuur maakt de humus ook tot een effectief filter voor verontreinigende stoffen zoals residuen van bestrijdingsmiddelen.
Humus kan ook CO2 binden – al duizenden jaren.
Waar wordt humus voor gebruikt?
Humus wordt over het algemeen gebruikt om de tuingrond te verrijken met voedingsstoffen, om water op te slaan of uitdroging te voorkomen en om de bodem te beschermen. Dit betekent vooral dat belangrijke bodemorganismen, vooral de microfauna, zich bijzonder op hun gemak voelen onder een beschermende laag mulch en de humusverrijking ijverig bevorderen.
Als u humus in uw tuingrond bevordert, moet u op het volgende letten:
- breng vóór de winter compost of mulch aan om te beschermen tegen de kou en verwijder eerst de laag in de lente zodat zon en warmte de grond kunnen bereiken
- vooral donker compostmateriaal is gunstig voor het opwarmen van de grond in het voorjaar
- Het is beter om je eigen compost te gebruiken om humus te verrijken, waarvan je de grondstoffen zelf kunt bepalen. Humusgrond afkomstig van composteringsinstallaties of conventionele landbouw is vaker verontreinigd met chemische verontreinigende stoffen, harsen, schimmels en onkruidzaden. Als je zelf compost en dus je humus maakt en consequent tuiniert zonder chemische bestrijdingsmiddelen te gebruiken, krijg je de beste “biologische humus”.
- Een extra inenting met stikstofhoudende plantenmest (vooral van brandnetels) in het voorjaar maakt het aanbrengen van mulch nog effectiever. Bovenal geeft het planten een eerste groeispurt bij het zaaien
- Breng een laag mulch aan die dik genoeg is zodat onkruid geen kans krijgt om het gebied over te nemen.
Mulch beschermt tegen onkruid en uitdroging
Er zijn – afgezien van voedingsstoffen en permanente humus – nog veel meer verschillen binnen de humuskosmos. Er wordt vooral onderscheid gemaakt tussen de samenstelling van de uitgangsstoffen en de daaruit voortvloeiende effecten. Verschillende planten- en dierenresten bevatten verschillende stoffen die een overeenkomstig effect hebben op de bodem.
Als je zelf humus wilt maken, kun je dit het beste doen door middel van standaard tuincompostering en het verwerken van de compostaarde in de bodem, waar vervolgens humus kan worden aangemaakt met behulp van de lokale bodemfauna en mineralen. Zelfs eenvoudig mulchen zorgt voor een voedende humuslaag op de bovengrond. Afhankelijk van uit welke grondstoffen de compost bestaat, ontstaat er een andere humus. Bladeren zijn een van de belangrijkste mulchmaterialen omdat ze ook aanzienlijk bijdragen aan de vorming van humus in de natuur. In principe kun je hierover het volgende zeggen:
- Fruitboom- of beukenbladeren plus gemaaid gras en ander stikstofhoudend materiaal (bijvoorbeeld mest): voor planten die voedingsstoffen nodig hebben, vooral groenten
- Eikenbladeren samen met schors en houtstekken: voor mulchen onder zuurminnende planten zoals rododendrons of bessenstruiken
- Walnoot-, plataan- of kastanjebladeren: zeer tanninerijk en moeilijk te rotten, daarom ongeschikt voor mulchen of humusproductie
Het gazon mulchen met uw eigen grasmaaisel is een geschikte manier om direct ter plekke natuurlijke humus te creëren. Onderzoek heeft aangetoond dat gazons die regelmatig worden gemaaid met een mulchmaaier een robuuster grasveld ontwikkelen en beter bestand zijn tegen concurrerende planten en grasziekten.
Tip
Als je wilt mulchen om humus op te bouwen, is het de moeite waard om het mulchmateriaal goed te hakken voordat je het verspreidt - bijvoorbeeld met een hakselaar of, voor het gazon, direct met een mulchgrasmaaier. Dit bevordert de ontbindingsfasen en het werk van micro-organismen en enzymen. Hierdoor profiteert uw tuingrond sneller van de voedende, structuurbrengende en waterbalans regulerende werking van de resulterende humus.
Wanneer is humuspromotie zinvol?
Het bevorderen van het humusgeh alte in de tuingrond is in principe altijd zinvol. Vooral natuurlijk als je een moestuin onderhoudt waarvan je veel gewassen wilt verbouwen. Niet voor niets wordt de compost, waarmee u de humificatie van uw tuingrond bevordert, door de productie en toepassing ook wel het “zwarte goud van de tuinman” genoemd. Over het algemeen wordt een humusgeh alte van minder dan 4% als laag beschouwd; landbouwgronden die zwaar zijn omgedraaid en uitgeloogd, zijn meestal veel lager. Afhankelijk van hoe hoog of laag de dichtheid is, heeft uw tuingrond idealiter een humusgeh alte van meer dan 4%.
Als u niet zeker weet hoeveel uw tuingrond een permanente vruchtbaarheidsinjectie nodig heeft, kunt u uw grond specifiek testen op het humusgeh alte. Hiervoor is echter bepaalde apparatuur vereist, zoals te zien is in de volgende video:
Humus im Gartenboden - Humusgeh alt ermitteln
Veelgestelde vragen
Wat is het verschil tussen humus en compost?
Het onderscheid ligt eigenlijk alleen in de aanleiding voor het ontstaan ervan: in het geval van humus wordt het door de natuur geïnitieerd, in het geval van compost door de mens. Mensen leggen hun composthoop los van de natuurlijke bodem aan (bijvoorbeeld in een composthoop of op een eenvoudige hoop) speciaal om hun tuingrond te verbeteren en rekenen daarbij op de hulp van micro-organismen. Humus daarentegen is een puur natuurwerk en vormt op natuurlijke wijze verbindingen met mineralen en lokaal voorkomende micro-organismen. Wanneer compost in de tuingrond wordt verwerkt, verandert het geleidelijk in echte humus.
Hoe kun je zelf humus maken?
Dat is eigenlijk al beantwoord met de vorige vraag: Echte humus ontstaat alleen door natuurlijke afbraak door lokale mineralen en micro-organismen in de aarde. Humus kun je alleen zelf ‘maken’ door de natuurlijke bodem de taak te geven. Als je compost hebt die al in een vergevorderd stadium van ontbinding is en deze in de grond verwerkt, krijg je echte humus waar je maar wilt: in de groente- en bloembedden of in het gazon.
Waar kun je humustuingrond in grotere hoeveelheden verkrijgen?
Je kunt grote hoeveelheden compost voor de tuin verkrijgen bij afvalverwerkingsbedrijven ofafzonderlijke humus- en aardeplanten. In de regel wordt de waardevolle, voedselrijke en structuurvormende grond verkocht als compostgrond en niet als humusgrond, omdat er strikt genomen alleen sprake kan zijn van humus als deze langere tijd in de natuurlijke bodem blijft en blijft lokaal ontbinden. Compostgrond kun je meestal ophalen bij humus- en grondfabrieken voor prijzen tussen de 5 en 10 euro per kuub (niet op gewicht). Voor een individuele levering zijn vaak redelijke transportkosten vereist.
Waar kun je goedkoop humusgrond krijgen?
Grote bouwmarkten zoals Obi of Hornbach bieden compostgrond met humusgeh alte zeer goedkoop aan. Maar het is beter om je niet te laten verleiden door een lage prijs. Want vaak wordt er industriële humus uit composteringsinstallaties aangeboden, die niet in de laatste plaats vervuild is met resten van chemische bestrijdingsmiddelen, onkruidzaden, schimmelsporen en zelfs plastic en kleine hoeveelheden zware metalen die afkomstig zijn uit verkeerd gevulde GFT-bakken. U kunt uw humus volledig gratis via uw eigen compostering verkrijgen en, als u uw tuinafval zorgvuldig beheert, vrij van schadelijke stoffen - de prijs hier is gewoon geduld.
Hoe herken je goede hummus?
Om goede humus van minder goede humus te onderscheiden, kun je eenvoudig sensorische tests doen. Vertrouw op uw neus, uw handen en uw ogen. Waardevolle humus voelt evenwichtig, kruimelig en gelijkmatig vochtig aan, ruikt aangenaam hout- en paddestoelachtig en heeft een heldere, donkere kleur. Goedkope ‘industriële’ humus uit bouwmarkten, verpakt in plastic, heeft vaak een hoog water- en zelfs een te hoog geh alte aan voedingsstoffen. Natuurlijk kun je meer geld verdienen met het hoge watergeh alte, vooral omdat de compostpakketten per gewicht worden verkocht.
Is humus geschikt voor de teelt?
Absoluut. Humus is een belangrijk onderdeel van de kweekgrond omdat deze een heerlijk kruimelige, luchtige structuur heeft en veel water kan vasthouden, wat optimaal is voor de ontwikkeling van jonge wortels. Je kunt gemakkelijk zelf kweekgrond maken door goed gerijpte compost, oftewel humus in het voorstadium, te mengen met zand.
