Veel hobbytuiniers zijn geschokt als ze een zwart gekleurd hommelachtig insect in hun tuin ontdekken. Ze vermoeden dat het een gevaarlijke horzel is. Er is geen reden tot paniek, want deze soort blijkt een interessante tuinbezoeker te zijn die bescherming nodig heeft.
Is de zwarte horzel gevaarlijk?
De zogenaamde “zwarte horzel” is geen horzel, maar een ongevaarlijke bijensoort, de blauwzwarte houtbij (Xylocopa violacea). Het is de grootste inheemse bijensoort van Europa en heeft een blauwzwart lichaam en blauwe vleugels. Timmerbijen zijn nuttige bestuivers en vormen geen bedreiging voor de mens.
Wie is de zwarte horzel?
De zwarte bij is indrukwekkend groot
Als je dit insect eenmaal hebt gezien, zul je het nooit meer vergeten. Met een hommelachtig lichaam en een opvallende grootte van tussen de 20 en 28 millimeter lijkt het dier bijna angstaanjagend. In feite is het de grootste inheemse bijensoort die niet tot de hommels of horzels behoort. Het is de blauwzwarte houtbij met de wetenschappelijke naam Xylocopa violacea.
Typische en opvallende kenmerken:
- blauwe vleugels
- blauwzwart lichaam
- zwart haar
Verspreiding
Het insect heeft veel namen, zoals blauw, violet of grote timmermansbij. De soort komt oorspronkelijk uit Zuid- en Midden-Europa. Tot de jaren tachtig strekte het verspreidingsgebied in Duitsland zich uit tot de Bovenrijnvlakte. Sinds 2003 hebben timmermansbijen zich steeds meer noordwaarts verspreid. Tegenwoordig kan het zelfs tot in Sleeswijk-Holstein en gedeeltelijk in Zuid-Zweden worden waargenomen.
Frequentie in Duitsland
Hoewel de houtbij in de jaren tachtig als ernstig bedreigd werd geclassificeerd, heeft de populatie zich sindsdien hersteld. Door het verlaten van boomgaarden kon de natuur zich zelfstandig ontwikkelen, waardoor er meer dood houtopstanden ontstonden. Tegelijkertijd wordt de warmteminnende soort begunstigd door stijgende temperaturen, waardoor hij zich naar het noorden kan verspreiden. Maar ook in de warmere streken van Duitsland zijn geschikte nestplaatsen schaars, dus daar komen houtbijen zelden voor.
De timmermansbij woont hier:
- op boomgaarden met dode bomen
- op structureel rijke bosranden
- in natuurlijke tuinen en parken
Zijn er meer dan één soort?
In de warmere streken van Duitstalige landen kun je tussen april en augustus drie soorten timmermansbijen waarnemen. Ze zijn moeilijk te onderscheiden op basis van hun fysieke kenmerken. Met een lengte van 15 tot 18 millimeter is de kleine houtbij kleiner dan zijn verwanten. De blauwzwarte timmermansbij wordt gewoonlijk tussen de 20 en 25 millimeter groot, terwijl de oostelijke timmermansbij een lichaamslengte van 22 tot 28 millimeter bereikt.
| Duits | Verspreiding | Nestplaats | |
|---|---|---|---|
| Xylocopa violacea | Grote timmermansbij | Oostenrijk, Zwitserland, Duitsland | rot dood hout en dikkere stengels |
| Xylocopa valga | Oosterse timmermansbij | Oostenrijk, Zwitserland, Duitsland | rot dood hout |
| Xylocopa iris | Kleine timmermansbij | Oostenrijk, Zwitserland; verloren in Duitsland | merghoudende stengels, diameter: 11-16 mm |
Levensstijl en ontwikkeling
Timmerbijen in Midden-Europa leiden een eenzaam leven. Ze graven hun eigen tunnels in kruimelig dood hout of plantenstengels die merg bevatten, met behulp van de krachtige bovenkaken van de insecten. Afhankelijk van de dikte van het weefsel knagen timmermansbijen aan een tunnel of een compleet systeem van meerdere parallelle tunnels die zich aftakken van een hoofdtunnel. Terwijl de nestingang open blijft, sluiten houtbijen de broedcellen in hun nesttunnels af met een substantie gemaakt van hout- of plantenpulpdeeltjes en speeksel. Ze zijn bekleed met een waterdichte substantie zodat het broed optimaal beschermd is.
Ontwikkeling
Wanneer de warme zonnestralen de lente aankondigen, ontwaken timmermansbijen uit hun winterslaap en gaan ze op zoek naar een partner. Het duurt niet langer dan twee maanden voordat het ei zich ontwikkelt tot een volwassen timmermansbij. De insecten produceren één generatie per jaar. Vrouwtjes leven ongewoon lang voor bijen, dus leren ze hun nakomelingen zelf kennen. Dit vermogen om te overleven is ook bekend van vore- en knotshoornbijen.
De indrukwekkende brummers houden van zonnige standplaatsen met een grote verscheidenheid aan bloemen en veel dood hout.
Dit is hoe timmermansbijen overwinteren
Voordat houtbijen in winterslaap gaan, brengen ze de rest van het jaar door met het verkennen van hun omgeving. Om te overwinteren trekken ze zich terug in hun geboortenesten of zoeken ze naar andere schuilplaatsen. Hun winterslaapstrategie verschilt van het concept dat door horzels wordt nagestreefd:
| Timmermanbij | horzel | |
|---|---|---|
| Wie houdt een winterslaap? | beide geslachten | gepaarde jonge koninginnen |
| Wat is nodig? | meestal bovengrondse, beschermde spleten | lichtarme, tegen regen beschermde holtes |
| Waar overwinteren mensen? | Spleten in muren, gaten in de grond, eigen nesten | Boomholten, zolders, vogelnestkasten, dood hout |
| Hoe overwinter je? | individueel of in kleine groepen | individueel, zelden in kleine groepen |
Waar voeden timmermansbijen zich mee?
Timmerbijen verzamelen ook stuifmeel en nectar
Timmerbijen voeden zich met stuifmeel en nectar van verschillende planten. Vroegbloeiende soorten zijn van groot belang omdat de insecten vanaf april al druk bezig zijn met het bouwen van nesten. In de krop en met behulp van de achterpoten transporteren ze het stuifmeel naar hun nesten om het broed te voeden. Hun voedselspectrum is breed en zou tot halverwege de zomer moeten voortduren:
Timmerbijen geven de voorkeur aan grootbloemige planten:
- Lamiaceae: Winterjasmijn, salie, Ziest
- Asteraceae: Weideknoopkruid, distels
- Ruwe bladfamilie: Adderhead
- Vlinders: Chinese en Japanse blauweregen, zoete erwten
Tip
Timmerbijen worden beschouwd als loyaal aan hun locatie en keren altijd terug naar hun oude broedplaatsen. Daarom mag u geen intensieve veranderingen in uw tuin aanbrengen.
Excursus
Intelligente wezens?
Als de bloemen groot genoeg zijn, gebruiken de timmermansbijen het normale toegangshek via de bloemopening. Ze raken de bloemorganen aan en fungeren als bestuivers. Het merendeel van het stuifmeel wordt met hun gewas vervoerd. Af en toe gebruiken de insecten een andere methode om aan voedsel te komen.
Als zogenaamde nectarrovers gebruiken timmermansbijen hun krachtige monddelen om door de bloemenbuis te knagen. Op deze manier krijgen ze de felbegeerde nectar van diepe bloemen, waar hun lange tongen via normale routes niet bij kunnen komen. In deze vorm krijgen de insecten voedsel zonder iets terug te doen voor bestuiving.
Giftig en gevaarlijk?
De houtbij heeft een angel waarmee hij zijn gif in een potentiële aanvaller kan injecteren. Dit gebeurt uiterst zelden omdat de soort zich niet agressief gedraagt. U hoeft zich alleen zorgen te maken over een steek als u het insect verplettert of anderszins bedreigt.
Tip
Als u wilde kruiden voor eigen gebruik verzamelt, moet u de boeketten vóór het wassen een tijdje in de frisse lucht laten staan en vervolgens goed uitschudden. Zo kunnen verborgen gasten ontsnappen en voorkom je dat je gestoken wordt.
Veelgestelde vragen
Hoe kan ik de zwarte horzel helpen?
Rot hout biedt onderdak aan de zwarte horzel
Timmerbijen zijn afhankelijk van dood hout, dat steeds zeldzamer wordt in nette tuinen of bossen, maar ook in velden. Goedbedoelde schoonmaakwerkzaamheden vernietigen het waardevolle leefgebied van de houtbij. Laat stammen van dode bomen staan of maak een stapel dikke stammen als toevluchtsoord voor de indrukwekkende soort. Met een verscheidenheid aan soorten mandplanten, vlinders en lipplanten bied je het insect belangrijk voedsel.
Ontwerptips:
- plaats rotte stronken op een stenen plaat als de grond nat is
- leg dode boomstammen uit op droge zandgrond
- dode takken diagonaal aan bomen vastbinden
- Combineer vroege bloeiers en zomerbloeiers
Een vreemde zwarte horzel van ongeveer twee centimeter lang heeft zich in ons vakwerkhuis gevestigd. Als een houtworm boort hij dikke gaten in de balken waardoor het zaagsel eruit v alt. Wat kunnen we eraan doen?
Timmerbijen stoppen niet bij vakwerkhuizen als het hout broos is geworden als gevolg van het natuurlijke verouderingsproces. Als uw structuur is gevuld, is dit een indicator van veroudering. Het is een ideale nestplaats, maar om een dergelijke “besmetting” te voorkomen, moet u het hout beschermen tegen verwering. Behandel het met glazuur (€ 23,00 op Amazon) en vernis om timmermansbijen af te schrikken. Voorkom verwondingen aan het hout door zaagsneden of spijkergaten. Dergelijke holtes zijn vaak bevolkt.
Stop de schikking die al is begonnen:
- Plaats fruitboomstronken of oude stukken balken in de buurt
- Boor gaten als stimulans voor nieuwe nederzettingen
- Dek de toegangsgaten in de balken af
Wat zijn deze zwarte gigantische horzels die voorkomen in Turkije of Kroatië?
Er zijn verschillende soorten van het geslacht Hornet die indrukwekkende afmetingen kunnen bereiken. Bijzondere aandacht trok de Aziatische hoornaar (Vespula mandarinia). De soort bereikt afmetingen tussen de 27 en 55 millimeter en wordt gekenmerkt door een overwegend zwart achterlijf met een brede gele band. De vermeende waarnemingen van deze gigantische horzel in Europa vormen echter verwarring met andere soorten, aangezien dit insect voorkomt in Oost- en Zuidoost-Azië:
- Oosterse horzel (Vespula Orientalis) leeft in Zuidoost-Europa, bijvoorbeeld Turkije
- Vespa velutina (informeel: Aziatische horzel) werd geïntroduceerd in Europa
Hoe verzamelen houtbijen hun nectar?
Vrouwtjes verzamelen stuifmeel voornamelijk in hun krop, maar ook met hun achterpoten. Hij kruipt het nest in de broedcel in en draait zich om naar de ingang. Door de achterpoten te verzorgen wordt het stuifmeel verwijderd. Het vrouwtje maakt de deeltjes op de grond vast met haar hoofd en monddelen. Soms draait hij meerdere keren rond voordat al het stuifmeel is verwijderd en zich heeft opgestapeld.
Hoe verwerken timmermansbijen de verzamelde nectar?
De vrouwtjes mengen het stuifmeeldeeltje voor deeltje met honing totdat het een pasta vormt. Dit wordt gedeponeerd in een aparte doorgang die parallel loopt aan de nestingang. De kleur van de pasta verschilt afhankelijk van de verzamelde nectar. Het varieert tussen bruin, donkerrood, donkergroen en beige.
