Orchidee, damesslipper of stengelkruid: orchideeën met magische bloemen hoeven niet per se uit verre landen te komen. In plaats daarvan verrijken inheemse terrestrische orchideeën de diversiteit van de tuin, en bovendien lever je als tuinman een belangrijke bijdrage aan het behoud van de soort door deze zeldzame planten te kweken. Er zijn ongeveer 60 verschillende soorten in dit land, die, in tegenstelling tot hun tropische verwanten, het liefst in de grond groeien.
Wat zijn terrestrische orchideeën en welke soorten zijn geschikt voor de tuin?
Terrestrische orchideeën zijn terrestrische orchideeënsoorten die inheems zijn in verschillende habitats, zoals arme weiden, bossen of heidevelden. Inheemse soorten zoals bijenorchis, helmorchidee of tweebladige boshyacint, die over het algemeen voldoende winterhard zijn, zijn geschikt voor de teelt in de tuin.
Herkomst en distributie
De botanicus begrijpt de term 'terrestrische orchidee' niet als een nauwkeurig gedefinieerd geslacht, maar eenvoudigweg als terrestrische of semi-epifytische orchideeënsoorten. Terrestrische orchideeën zijn te vinden op alle vijf de continenten, waar ze een grote verscheidenheid aan habitats bewonen. Hoewel de meerderheid inheems is in de tropen en subtropen, zijn talrijke soorten ook inheems in de gematigde en mediterrane klimaatzones - alleen al in Duitsland groeien ongeveer 60 verschillende soorten terrestrische orchideeën, maar ze worden met uitsterven bedreigd en zijn daarom onderworpen aan strikt natuurbehoud.
Voorvallen
Terrestrische orchideeën bevolken verschillende habitats. Veel soorten zijn inheems in moerassen en heidevelden, andere gedijen in loof- en gemengde bossen, in savannes, steppen en andere woestenijen. Wat ze echter allemaal gemeen hebben, is dat ze alleen in ongerepte habitats leven en daarom nooit voorkomen in gebieden met intensieve landbouw. Sommige soorten gedijen ook als een soort culturele volgeling door verlaten niches te gebruiken, bijvoorbeeld verlaten wijngaarden, grindgroeven, enz. Veel terrestrische orchideeën kunnen echter alleen groeien als ze een symbiose kunnen aangaan met specifieke schimmels. De planten, die vooral in zeer arme gronden voorkomen, zijn hiervan afhankelijk voor hun eigen voedingsstoffenvoorziening.
Levenscyclus
Met uitzondering van de tropische soorten volgen terrestrische orchideeën uit koele en gematigde klimaten bepaalde levensritmes die ook moeten worden nageleefd als ze in de eigen tuin worden gekweekt. Deze soorten zijn echter voor leken erg moeilijk om op de vensterbank te kweken vanwege hun zeer specifieke behoeften. Daarom wordt cultuur in het tuinbed aanbevolen, waarvoor bijvoorbeeld het kweken van inheemse soorten ideaal is. Deze groeien van maart/april, tonen hun bloemen tussen april en juli - afhankelijk van de soort - en verdwijnen dan weer in hun grotendeels ondergrondse opslagsystemen, de wortelstokken of knollen, op tijd vóór het begin van de winter.
Behoud van soorten
Als gevolg van de intensieve landbouw en de toenemende verstedelijking is de populatie van inheemse orchideeënsoorten zo sterk verminderd dat ze nu nog maar zelden in het wild worden aangetroffen. Dat is de reden waarom alle orchideeënsoorten – niet alleen de soorten die inheems zijn in Duitsland, maar ook de tropische soorten – nu onderworpen zijn aan de Washington Convention on Endangered Species. Daarom is het opgraven of plukken van in het wild groeiende planten ten strengste verboden en wordt bestraft met hoge boetes.
Een cultuur van bedreigde terrestrische orchideeën in de tuin levert een belangrijke bijdrage aan het behoud van deze fascinerende planten. De handel in terrestrische orchideeën is echter in heel Europa verboden. Alleen planten uit kunstmatige veredeling mogen worden verhandeld. Betrouwbare handelaren kunnen u altijd voorzien van een CITES-certificaat (“The Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora”), waarin het land van herkomst en een bewijs van kunstmatige voortplanting vermeld staan. Helaas zijn er veel zwarte schapen op de markt die illegale handel in zeldzame planten bedrijven.
Uiterlijk en groei
De meeste inheemse orchideeënsoorten bereiken een hoogte van maximaal 15 centimeter en ontwikkelen overeenkomstig kleine, maar orchidee-typische bloemen. In tegenstelling tot de opzichtige pracht van exotische soorten v alt hun schoonheid niet meteen op, met één uitzondering: damesslipperorchideeën (bot. Cypripedium-hybriden produceren vaak torenhoge bloemscheuten met bloemtrossen die wel twaalf individuele bloemen kunnen bevatten. Sommige soorten damesslippers ontwikkelen echter grote individuele bloemen.
Ook al verschillen de talrijke soorten enorm van elkaar in hun groeivormen en de vorming van hun bloemen, ze hebben allemaal een aantal dingen gemeen:
- de bijzondere vorm en karakteristieke structuur van de bloemen
- Dit zijn meerjarige planten die in principe oneindig kunnen blijven groeien.
- Er zijn altijd ondergrondse of bovengrondse opslagorganen, meestal wortelstokken of knollen.
- Orchideeënzaden kunnen over het algemeen niet ontkiemen zonder symbiotische schimmels.
- Orchideeën hebben geen penwortels, maar de secundaire wortels komen altijd voort uit de scheut.
Bloemen
Aarde-orchideeën produceren zeer uiteenlopende bloemen. Een paar soorten ontwikkelen individuele bloemen; bij de meeste zijn de bloemen gegroepeerd in trosvormige of cilindrische bloeiwijzen. Net als de planten zelf zijn de bloemen van de meeste terrestrische orchideeënsoorten nogal onopvallend en klein. Sommige soorten ontwikkelen echter buitengewoon aantrekkelijke vormen en kleuren, wat in veel gevallen te danken is aan een slimme overlevingsstrategie: ze vormen geavanceerde vallen voor insecten die de orchideebloemen moeten bestuiven.
Locatie en bodem
Welke locatie en welk substraat terrestrische orchideeën het liefst hebben, hangt sterk af van de geselecteerde soort. Kortom, deze zijn verdeeld in drie groepen, die elk op verschillende tuinlocaties gedijen.
Arme weilanden, arme graslanden
Droge, voedselarme weilanden en weilanden zijn de ideale voedingsbodem voor veel zeldzame planten, tenminste als ze niet intensief worden gebruikt. De verschillende soorten Jakobskruiskruid (Ophrys) voelen zich hier net zo thuis als de piramidale ambrosia (Anacamptis piramidealis) of de bokbuiktong (Himantoglossum hircinum). Ondergrondse orchideeën die hier groeien, hebben ook een mager, droog substraat en veel licht in de tuin nodig.
Bossen
In natuurlijke, schaars beheerde loof- en gemengde bossen gedijen terrestrische orchideeën bij weinig licht. Hier vind je verschillende soorten waterjuffer (Epipactis) maar ook schattige soorten zoals de langbladige bosvogel (Cephalanthera longifolia), die meestal direct aan de rand van het pad of bos groeit. Als deze terrestrische orchideeën in de tuin worden gekweekt, worden lichte, gedeeltelijk schaduwrijke locaties met humusrijke grond aanbevolen.
Heiden en moerassen
De meeste terrestrische orchideeën die in tuinen worden gekweekt, hebben echter een vochtige ondergrond met zure grond nodig, omdat ze van nature voorkomen in natte weiden of heidevelden. Hier gedijen verschillende soorten orchideeën (Dactylorhiza) en moeraszandkruid (Epipactis palustris). Vooral in de buurt van de tuinvijver of een (kunst)beek is het ideaal om een bijzondere heidebodem aan te leggen en te planten.
De aardeorchidee water geven
De meeste terrestrische orchideeën staan graag in constant licht vochtige grond. Vooral bij warm en droog weer dient u dagelijks met een vingertest te controleren of het grondoppervlak is opgedroogd. Als dit het geval is, geef de orchideeën dan water met zacht, lauw water. Gebruik geen kraanwater, want net als alle orchideeën verdragen huisorchideeën geen kalk en zullen ze vroeg of laat afsterven. Opgevangen regenwater is het beste. Bovendien mag je nooit over bladeren en bloemen gieten, maar alleen op de wortelschijf. Tenzij gespecificeerd voor bepaalde soorten, moet wateroverlast worden vermeden.
Bemest uw aardorchidee op de juiste manier
Ondergrondse orchideeën die in de tuin worden geplant, hebben geen extra bemesting nodig, zolang ze maar zonder problemen bloeien. Het gebrek aan bloei kan (maar hoeft niet, er zijn andere oorzaken) te wijten zijn aan een gebrek aan voedingsstoffen. Uw terrestrische orchideeën zijn gebaat bij bemesting met zelfbereide kaliumrijke smeerwortelmest, die de bloei en groei bevordert en de afweer en winterhardheid van de planten versterkt. Breng het brouwsel aan in de late zomer/begin herfst, zodat de voedingsstoffen kunnen worden opgenomen door de ondergrondse opslagorganen. Mulch het plantgebied vervolgens met bladcompost.
Snijd de aardorchidee op de juiste manier
Orchideeën mogen indien mogelijk niet worden gekapt, omdat hun voedingsstoffenbalans er grotendeels van afhangt. Aan het einde van de groei- en bloeifase halen de planten alle resterende voedingsstoffen uit de bladeren en scheuten en slaan deze op in hun wortelstokken. In het voorjaar komt de opgeslagen energie vrij als de orchideeën weer uitlopen. Als de wortelstokken echter niet genoeg kunnen opslaan, missen ze uiteindelijk de kracht voor nieuwe scheuten. Knip daarom nooit verwelkte bloemen en scheuten af. Wacht in plaats daarvan tot ze gemakkelijk te plukken zijn; dit is het teken dat de plant deze delen vrijgeeft. Hetzelfde geldt voor de hoofdstam, die je pas vlak boven de grond afsnijdt nadat deze in de herfst volledig is afgestorven.lees meer
Verspreid aardorchidee
Hoewel terrestrische orchideeën na de bloei vruchten met veel zaden produceren, is de voortplanting van zaden te ingewikkeld voor de leek. Orchideeënzaden kunnen alleen ontkiemen met behulp van bepaalde symbiotische schimmels waarmee de planten de zogenaamde mycorrhiza vormen. Als alternatief worden orchideeënsoorten zoals het damesschoentje in vitro vermeerderd, hoewel dit alleen onder bepaalde laboratoriumomstandigheden mogelijk is.
Reproductie per divisie
In plaats daarvan kan de orchideeënliefhebber relatief eenvoudig vele soorten terrestrische orchideeën vermeerderen door de bollen te delen of te scheiden:
- Graaf de damesslipper op en verdeel het nest in verschillende stukken door het voorzichtig heen en weer te buigen.
- Pil het juffertje uit en snijd de wortelstokken met een scherp mes in vijf tot tien centimeter lange stukken.
- Graf de orchideeën op en snijd de knollen doormidden met een scherp mes.
Elke nieuwe sectie moet minimaal twee tot drie ogen hebben, anders kan deze niet langer op de nieuwe locatie ontkiemen. Verdeel alleen volwassen, goed gewortelde terrestrische orchideeën en nooit jonge planten in de eerste paar jaar; deze zouden de procedure niet overleven. De beste tijd voor verdeling is het vroege voorjaar, wanneer de winterrust geleidelijk ten einde loopt en nieuwe scheuten nog niet zichtbaar zijn. Als alternatief kun je deze vorm van vermeerdering ook aan het einde van de bloeiperiode doen.
Vermeerdering via bollen
Sommige terrestrische orchideeën, zoals Pleione-orchideeën, kunnen niet worden verdeeld. In plaats daarvan produceren deze soorten jaarlijkse pseudobollen die als kweekbollen kunnen worden gebruikt. Snij ze na de bloei af met een scherp en schoon mes en plaats ze in een pot gevuld met kleikorrels en gedesinfecteerde tuingrond. De jonge planten moeten twee jaar in een plantenbak worden opgekweekt en pas daarna worden uitgeplant.lees meer
Tip
Inheemse terrestrische orchideeën, zoals de populaire orchideeën, zijn meestal voldoende winterhard. Jonge planten zijn echter veel gevoeliger voor vorst dan oudere exemplaren. Daarom moet je ze na het snoeien in de herfst dik bedekken met dennen- of sparrentakken of (beuken)bladeren om ze te beschermen tegen winterongelukken.
Soorten en variëteiten
Een verscheidenheid aan inheemse soorten is geschikt voor de tuin, maar sommige terrestrische orchideeën uit het Middellandse Zeegebied of soortgelijke klimaatregio's voelen zich ook thuis in onze tuinen.
Inheemse terrestrische orchideeën voor de tuin
- Bijenkruiskruid (Ophrys apifera): opvallend gevormde, opvallende bloemlippen, tot 50 centimeter hoog, voor droge, arme weilanden met een kalkrijke ondergrond
- Bladloze barbaard (Epipogium aphyllum): roomwitte bloemen, tot 30 centimeter hoog, in schaduwrijke bossen met een dikke laag humus
- Bockbuiktong (Himantoglossum hircinum): tot 100 centimeter hoog, tot 100 individuele bloemen, op kalkrijk, zonnig, mager grasland
- Bruinrood Stendelwort (Epipactis atrorubens): groeihoogte tot 80 centimeter, delicate vanillegeur, violette bloemen, voornamelijk op droge en kalkrijke gronden
- Vleeskleurige orchidee (Dactylorhiza incarnata): 10 tot 12 centimeter grote, paarse bloemen, in natte weilanden
- Vliegenorchidee (Ophrys insectifera): tot 40 centimeter hoge, karakteristieke bruine bloemen, op arm en droog gras, in dennenbossen
- Helmorchidee (Orchis militaris): tot 50 centimeter hoog, talrijke lichtpaarse bloemen, magere en droge weiden, dennenbossen
- Mannenorchis (Orchis mascula): tot 70 centimeter hoog, paarse bloemen, in arme weiden en schaduwrijke bossen
- Gymnadenia conopsea: tot 80 centimeter hoge, lichtpaarse bloemen, op arme weiden, in heidevelden en watergebieden
- Piramidewolfskruid (Anacamptis piramidealis): tot 40 centimeter hoge, felroze of witte bloemen in een karakteristieke vorm, kalkrijk mager grasland of schaarse bossen
- Tweebladige boshyacint (Platanthera bifolia): tot 50 centimeter hoge, fijne, witte bloemen, verspreidt een vanille-achtige geur, in gemengde loofbossen
