Pioenrozen, op sommige plaatsen ook wel boerenrozen genoemd, zijn al eeuwenlang een integraal onderdeel van de Europese tuinen. Kenmerkend voor zowel boerderij- als kloostertuinen is de ongecompliceerde en prachtig bloeiende soort die tot op de dag van vandaag nog steeds erg populair is. Dit artikel vertelt je hoe je de robuuste plant op de juiste manier plant en verzorgt, zodat hij tientallen jaren kan bloeien.
Hoe verzorg je pioenrozen in de tuin?
Pioenrozen zijn gemakkelijk te onderhouden, meerjarige tuinplanten die in Europa meestal tussen mei en juni bloeien. Ze geven de voorkeur aan diepe, goed doorlatende grond en blootstelling aan de volle zon. De zorg omvat af en toe water geven, spaarzame bemesting en het afsnijden van meerjarige pioenrozen in de herfst.
Herkomst en distributie
Pioenen, ook wel pioenrozen genoemd naar hun Latijnse naam Paeonia, zijn het enige geslacht in de plantenfamilie van de pioenenfamilie (Paeoniaceae). Er zijn pioenrozen die groeien als heesters en vaste planten, al is alleen de eerste variant houtachtig. Meerjarige pioenen daarentegen sterven in de winter boven de grond en ontkiemen vervolgens de volgende lente weer.
Maar welke van de 32 soorten het ook zijn: pioenrozen komen alleen voor op het noordelijk halfrond van de aarde, maar in vrijwel alle delen van de wereld met uitzondering van het Noordpoolgebied. Op twee na zijn alle soorten pioenen inheems in Europa en Azië, waarbij meerjarige pioenrozen zoals de gewone pioen (Paeonia officinalis) hun thuis hebben in de bergachtige streken van Zuid-Europa. Struik- of boompioenen (Paeonia Suffruticosa hybriden) en edele pioenen (Paeonia Lactiflora hybriden) komen daarentegen uit China en worden daar al meer dan 2000 jaar gekweekt.
De wilde soorten van de hedendaagse gecultiveerde hybriden gedijen voornamelijk in schaarse bergbossen en in de barre steppegebieden van gematigde en subtropische klimaatzones.
Gebruik
In Europa is de boerenpioen een van de oudste tuinplanten. Niet alleen de eenvoudige soorten, maar ook de dubbele soorten met hun veelal roze tot donkerrode bloemen worden al eeuwenlang gekweekt. Traditioneel wordt deze meerjarige pioen samen met de ooievaarsbek (Geranium x magnificum) en de (Alchemilla mollis) geplant, voornamelijk in de voortuin of in het bloemperk. Het is ook effectief om hem als gezelschapsplant te gebruiken, bijvoorbeeld langs het hoofdpad naar de toegangsdeur.
De Lactiflora-hybriden, die al vroeg uit Azië werden geïmporteerd, kunnen - net als andere struikpioenen - heel goed worden gebruikt in tuinen in Aziatische stijl, bijvoorbeeld in combinatie met hosta's (Hosta) of bamboe. Een bamboebosje dat is aangeplant als een privacyhaag, vergezeld van verschillende pioenrozen op de voorgrond, ziet er mooi uit.
De netbladige pioen (Paeonia tenuifolia), afkomstig uit de steppen van Azië, is perfect voor droge en volle zonlocaties en ziet er het beste uit als hij alleen in een rots- of grindtuin wordt geplaatst.
Uiterlijk en groei
Alle pioenrozen zijn meerjarige, zomergroene planten die, mits goed verzorgd, tientallen jaren op dezelfde plek kunnen blijven staan. De groeivorm en hoogte hangen grotendeels af van het feit of het een struik of een meerjarige pioenroos is.
Heesterpioenen vormen houtachtige scheuten die tot 200 centimeter lang en merkbaar dik zijn. De rechtopstaande struiken vertakken echter weinig en groeien bovendien heel langzaam. Meerjarige pioenen daarentegen groeien tot een maximale hoogte van zo’n 60 tot 100 centimeter en blijven daardoor aanzienlijk kleiner. Dit is niet verwonderlijk, aangezien deze soorten elk voorjaar weer uitlopen en anders overwinteren in knolvormige opslagwortels (de zogenaamde wortelstokken) dicht bij het aardoppervlak.
De nog relatief jonge Itoh-hybriden, die hybriden zijn van struik- en meerjarige pioenrozen, ontwikkelen een tamelijk kruidachtige maar sterke groei en grotere bloemen.
bladeren
Overblijvende pioenrozen verschijnen in het voorjaar met opvallende, donkerrode scheuten, waaruit zowel de sterke bloemstelen als de lange bladstelen met de grote, afwisselend gerangschikte en oneven geveerde bladeren ontstaan. Struikpioenen daarentegen hebben meestal dubbelgeveerde en licht tot blauwgroen gekleurde bladeren, die ook afwisselend gerangschikt zijn.
Bloemen en bloeitijd
De zeer grote bloemen, die bij sommige soorten meer dan 20 centimeter groot zijn, bevinden zich altijd aan het uiteinde van de lange, dikke bloemstengels. Ze lijken uiterlijk op rozenblaadjes en kunnen enkel, halfdubbel of volledig dubbel zijn. Overigens ontwikkelen de grootste bloemhoofdjes zich in struikachtige pioenrozen.
De bloemkleuren variëren meestal tussen verschillende tinten roze en rood, maar er zijn ook wit- of geelbloeiende varianten. De bloemen van sommige soorten hebben ook een intense geur, daarom worden de gedroogde bloemblaadjes van deze pioenrozen vaak gebruikt voor potpourri's.
De meeste soorten bloeien in de lente of vroege zomer, tussen mei en juni, maar slechts een paar weken.
Fruit
Pioenrozen worden vaak bezocht door vlinders, hommels en andere insecten, die tevens zorgen voor de bevruchting van de grote bloemen. Er vormen zich dan grote follikels, die tijdens het rijpen in de herfst opengaan en donkere zaden tot een centimeter groot onthullen. De vruchten met de glanzende zaden kunnen gemakkelijk aan de plant blijven zitten, vooral omdat ze de plant ook als deze niet in bloei staat een aantrekkelijk en interessant uiterlijk geven.
Toxiciteit
De pioenroos wordt al sinds de oudheid in de natuurgeneeskunde gebruikt. Wortels, bloemblaadjes en zaden zouden helpen tegen krampen, darmproblemen en jicht. Zelfs vandaag de dag gebruikt de homeopathie nog steeds pioenwortels als remedie tegen aambeien. De mate waarin deze remedies daadwerkelijk effectief zijn, is natuurlijk een andere zaak.
Soms worden de delicate bloemblaadjes van pioenrozen ook aanbevolen voor het bereiden en decoreren van salades, smoothies, desserts en andere gerechten. U moet echter voorzichtig zijn, omdat alle delen van de plant giftige glycosiden en alkaloïden bevatten, die, als ze in grote hoeveelheden worden geconsumeerd, tot typische vergiftigingsverschijnselen kunnen leiden. Deze omvatten maag- en darmkrampen, misselijkheid, braken en diarree.
Pioenrozen zijn slechts licht giftig voor mensen, hoewel vergiftigingssymptomen al dan niet kunnen optreden afhankelijk van de individuele tolerantiedrempel - ieder persoon reageert anders. Voorzichtigheid is echter geboden bij kleine kinderen en huisdieren, aangezien deze kleiner zijn en daardoor de gifdrempel lager is. Pioenrozen kunnen zelfs worden geclassificeerd als zeer giftig voor honden.
Welke locatie is geschikt?
De meeste pioenrozensoorten en -variëteiten geven de voorkeur aan een standplaats in de volle zon, wat vooral belangrijk is voor kruidachtige pioenen. Boompioenen voelen zich daarentegen ook prettig op een lichte, deels schaduwrijke plek, zolang ze maar in de middag en avond aan direct zonlicht worden blootgesteld.
Pioenrozen zijn trouwens niet geschikt om onder bomen of hoge struiken te planten, omdat de planten vanwege hun diepe wortelstelsel niet tegen wortel- en concurrentiedruk kunnen.lees meer
Vloer
Pioenen zijn niet erg veeleisend als het gaat om de bodemgesteldheid. De grond hoeft niet te rijk aan humus te zijn en de planten voelen zich ook prettig in leem- of zandgrond, mits deze diep, goed doorlatend en fris tot vochtig is. Alleen wateroverlast en een hoge grondwaterstand zijn ongeschikt voor pioenrozen, omdat onder invloed van constant vocht schimmelinfecties en rot onvermijdelijke gevolgen zijn. Droogte daarentegen wordt goed verdragen omdat de opslagwortels vocht kunnen opslaan.
Maak de grond grondig en vooral diep los voordat u gaat planten. De dikke wortels graven tot een diepte van anderhalve of zelfs twee meter, daarom mag de grond op de plantplaats niet te zwaar of te stevig zijn. Een zware, waterhoudende tuingrond kun je verbeteren met grof zand en fijne kiezels.
potcultuur
Pioenen kunnen gemakkelijk worden gekweekt in voldoende grote plantenbakken, maar ze hebben wel een goede drainage en voldoende aarde nodig. Als substraat is een mengsel van conventionele potgrond, grof zand en kleikorrels geschikt. Kies brede en diepe containers zodat het dichte netwerk van wortels voldoende ruimte heeft. Houd er ook rekening mee dat struikpioenen door de jaren heen tot zo’n 200 centimeter hoog kunnen worden en in de breedte ook nog eens veel ruimte in beslag nemen. Deze planten hebben veel ruimte nodig, zelfs als ze in een container worden gekweekt. Daarom is een klein balkon niet erg geschikt.
Naast de regelmatige toevoer van water en voedingsstoffen moet ook een vorstvrije overwintering worden gegarandeerd. Meerjarige pioenrozen kunt u het beste op een koele, vorstvrije plaats overwinteren, eventueel in de kelder of garage. De bewaarwortel kan door de kleine hoeveelheid substraat niet voldoende beschermd worden tegen de kou en heeft daarom ondersteuning nodig.
Pioen correct planten
Er is een groot verschil als het gaat om het planten van meerjarige pioenen en boompioenen: plant meerjarige pioenen zo ondiep mogelijk in de grond, terwijl boompioenen zo diep mogelijk worden geplant. Er zijn goede redenen voor deze aanpak: terwijl te diep geplante vaste planten alleen maar bladeren en geen bloemen ontwikkelen, sterven te ondiep geplante struiken na een paar jaar af. De struikachtige soorten worden vaak geënt op meerjarige pioenrozen. Daarom moet de entplaats tussen de vijf en tien centimeter diep worden begraven. Dit is de enige manier waarop de boompioen zijn eigen wortels kan ontwikkelen; als hij dit niet kan omdat hij te ondiep is geplant, wordt de telg na een tijdje afgewezen.
Graaf de plantgaten ongeveer twee schoplengtes diep en minstens 60 centimeter in diameter. Verbeter leemgrond met grof zand, kleikorrels of grind, terwijl zandgrond verbeterd wordt met compost. Maak de onderkant van het plantgat voorzichtig los en breng indien nodig een drainagelaag aan, bijvoorbeeld kiezels en zand.
Wat is de beste tijd om te planten?
De beste tijd om pioenrozen te planten is de vroege herfst, tussen september en half oktober. Op dit punt gaan de planten al in winterslaap. De grond en het weer zijn echter nog steeds warm genoeg om de wortels te laten groeien vóór het koude seizoen. Bedek pioenrozen die in het najaar worden geplant altijd met kreupelhout om ze tegen vorst te beschermen, omdat de jonge planten pas na een paar jaar staan hun winterbescherming krijgen. Als alternatief kan het planten ook in het voorjaar worden gedaan.
De juiste plantafstand
Vastejarige pioenrozen hebben een plantafstand van gemiddeld 80 centimeter nodig, hoewel grootgroeiende soorten soms geplant moeten worden met 100 centimeter ruimte tussen hen en de naburige plant. Boompioenen worden aanzienlijk groter en hebben daarom meer ruimte nodig: Laat afhankelijk van de soort en variëteit tussen de 120 en 150 centimeter ruimte over, al komen deze varianten sowieso het beste tot hun recht als solitaire plant.
Pioen water geven
Af en toe water geven kan nodig zijn, vooral in het eerste jaar na het planten, maar ook op droge zandgronden en tijdens langere droge periodes midden in de zomer. Extra water geven is echter meestal niet nodig, omdat de planten dankzij hun uitgebreide wortelstelsel gemakkelijk voor zichzelf kunnen zorgen. Alleen exemplaren die in potten worden gekweekt, zijn afhankelijk van een regelmatige watertoevoer.
Pioen op de juiste manier bemesten
Geplante pioenrozen hoeven in principe niet te worden bemest, omdat de soorten zwakke voeders zijn en daarom slechts een kleine hoeveelheid voedingsstoffen nodig hebben. Te veel kunstmest – vooral stikstofrijke kunstmest – kan de planten zelfs verzwakken, waardoor ziekten en plagen worden bedreigd. Gebruik fosfaat- en kaliummeststoffen, eventueel in het voorjaar aanbrengen. Hoornkrullen en stalmest zijn niet geschikt voor het bemesten van pioenrozen, en ook compost is slechts in beperkte mate geschikt.
Pioen correct knippen
Snijd meerjarige pioenen dicht bij de grond tussen oktober en november, wanneer de stelen geleidelijk bruin worden en uitdrogen. Boompioenen daarentegen behoeven in principe geen snoei, ze groeien prachtig en weelderig en worden niet kaal. Alleen in strenge, zeer ijzige winters kunnen takken terugvriezen, die je in het voorjaar na het ontluiken wegsnoeit. Zorg er echter voor dat je wacht tot de knoppen ontkiemen, zodat je niet per ongeluk levende, bloemvormende knoppen verwijdert. Verwelkte bloemhoofdjes kunnen, maar hoeven niet, afgesneden te worden. Deze maatregel heeft alleen zin om bedreigde pioenen te beschermen tegen (hernieuwde) schimmelinfecties.
Vermeerder pioen
Vastejarige pioenrozen kunnen gemakkelijk worden vermeerderd door te delen. De vermeerdering van struikpioenen is lastiger omdat ze geënt moeten worden op wortelstukken van de struikpioenen. De tuinman noemt dit proces verpleegkundige voortplanting, waarbij de vaste plant als verpleegster voor de struik fungeert totdat deze zijn eigen wortels heeft ontwikkeld. Als dit te ingewikkeld voor je is, kun je ook licht houtachtige zinkers gebruiken. Bovendien is vermeerdering uiteraard ook mogelijk via zaden, maar dit is tijdrovend en gepaard met veel fouten.
Ziekten en plagen
Pioenrozen zijn zeer gevoelig voor schimmelziekten, die vooral ontstaan door een te stikstofrijke bemesting en/of op voedselrijke gronden. Veel voorkomende is de zogenaamde pioenbotrytis (grijze schimmel), die vooral voorkomt bij exemplaren geplant op humusrijke substraten.
Tip
Als je een oude pioenroos opgraaft en verdeelt, breng de secties dan niet terug naar hun vorige locatie. Kies in plaats daarvan een nieuwe om vermoeidheid van de vloer te voorkomen. Dit veroorzaakt vaak groeiachterstand.
Soorten en variëteiten
Er zijn wereldwijd ongeveer 40 verschillende soorten pioenrozen, die niet alleen enorm verschillen qua groeivorm, maar ook qua vorming en kleur van hun bloemen. Er zijn talloze soorten, waarvan de meeste bloeien in de kleuren roze, rood en wit. Enkele van de mooiste varianten voor in de tuin zijn deze:
- 'Karl Rosenfield': Paeonia lactiflora, paarsrood, dubbele bloemen, oude variëteit
- ‘Sarah Bernhardt’: Paeonia lactiflora, lichtroze, dubbele bloemen, oude variëteit
- 'Alba Plena': Paeonia officinalis, wit, dubbele bloemen
- 'Cora Louise': Itoh-hybride, bloemen roomwit met paars-roodachtige basale vlek, semi-dubbel
- 'Garden Treasure': Itoh-hybride, bloemen lichtgeel met rode basale vlekken, halfdubbel
- 'Bartzella': Itoh-hybride, citroengele bloemen, semi-dubbel
- 'Otto Froebel': Paeonia peregrina, eenvoudige, roze bloemen
- ‘Sunshine’: Paeonia peregrina, eenvoudige, rode bloemen
- 'Carina': Hybride, halfgevulde, rode bloemen
- 'Candy Stripe': Paeonia lactiflora, opvallende, veelkleurige bloemen: wit met paarse strepen, dubbel
